ترکمنستان و روسیه در «بازی بزرگ» انرژی آسیای مرکزی

فروپاشی اتحاد شوروی سبب ایجاد تحول عظیمی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز شد. در پی این واقعه، جمهوری‌های سابق اتحاد درصدد برآمدند تا با ارزیابی مجدد از توانایی‌ها و محدودیت‌های خود، راه خویش را به سوی استقلال واقعی هموار سازند. در این میان، جمهوری‌های غنی از لحاظ انرژی، نقش دوگانه این عامل را در روند استقلال خویش مشاهده کردند. هرچند وجود منابع انرژی به عنوان سرمایه‌ای خداداد، فرصتی استثنایی برای این کشورها تلقی می‌شد، اما در همان حال، وابستگی آن‌ها به مرکز سابق (مسکو) برای انتقال انرژی به بازارهای مصرف، چالش‌های گوناگونی را برای این کشورها پدید می‌آورد.

ترکمنستان یکی از این جمهوری‌ها بود که وجود منابع عظیم گاز طبیعی، از دیرباز موقعیت ژئواکونومیک برجسته‌ای به آن اعطا کرده بود و این موقعیت پس از استقلال برجسته‌تر شد. تلاش ترکمنستان برای کسب آزادی عمل در زمینه انتقال انرژی و کسب منافع بیشتر و در مقابل، تلاش روسیه برای حفظ انحصار خود در انتقال انرژی از منطقه، جنبه‌های خاصی به روابط متقابل این دو کشور بخشیده است. کتاب «ترکمنستان و روسیه در "بازی بزرگ" انرژی آسیای مرکزی»، تلاش دارد به موازات شناخت این جنبه‌ها و نقش آن‌ها در کلیت رابطه دو کشور، نقش سایر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را نیز در این روند مشخص کند.

این کتاب در قالب چهار فصل، پس از بررسی رویکردها و عملکردهای سیاست خارجی دو کشور ترکمنستان و روسیه، به بررسی تأثیر عامل انرژی بر روابط دو کشور می‌پردازد و نشان می‌دهد که از زمان استقلال ترکمنستان، وابستگی این کشور به مسیرهای انتقال انرژی روسیه، موجب وابستگی این کشور به مسکو در سیاست خارجی خود شده است. با این وجود، به مرور و با موفقیت ترکمنستان در احداث خطوط لوله غیر روسی، این وابستگی نیز در سال‌های اخیر به مرور کاهش پیدا کرده است.

کتاب «ترکمنستان و روسیه در بازی بزرگ انرژی آسیای مرکزی»، نوشته حمیدرضا عزیزی، در ۲۰۸ صفحه توسط نشر «ایده سبز» منتشر شده و در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزه مطالعات آسیای مرکزی و روسیه قرار گرفته است.